Interview met Ton Rozeman

De schrijver als waarheidsaanzegger

Naar aanleiding van de recente verhalenbundel Wat ik van de liefde weet interview ik Ton Rozeman in een koffietentje op de Herengracht in zijn woonplaats Den Haag. De bundel is geen typische valentijnsbundel, omdat de romantische liefde erin ontbreekt. Soms gaat het zelfs om relaties die tegen hun einde lopen. In alledaags taalgebruik schrijft Rozeman over veelal complexe verhoudingen, zowel tussen partners als tussen ouder en kind. Soms gezien vanuit de man, soms vanuit de vrouw.

Je mannen en vrouwen lijken van vlees en bloed met herkenbare angsten en behoeften. Waardoor komt dat?

Ik ben gek genoeg niet zo’n verhalenverteller, niet zo’n type dat even gaat vertellen wat er nou weer allemaal is gebeurd. Voor je het weet ben je weg bij waarover het echt gaat, voor je het weet ben je met je verhaal bezig. Dan zit je gevangen in je visie, terwijl ik die visies wil blootleggen. Misschien dat daardoor de personages zo echt lijken. Ik zou het vertellen zelfs nog meer willen loslaten en het observeren de voorrang willen geven.

Je boek is geprezen en verguisd. Waar komen die uiteenlopende reacties vandaan?

Het zou ermee te maken kunnen hebben dat het een verhalenbundel is, en het grote publiek wil romans. Daarnaast leest het verraderlijk makkelijk, maar als je zelf niet de diepte erin ziet, gaat het echt helemaal nergens over. Bovendien gaat het over liefdes die niet zo voor de hand liggen. Het gaat over het type liefde waarbij je dingen van een ander ziet die niet leuk zijn, maar waarbij je toch voor elkaar kiest. Tegelijkertijd kiezen de personages niet altijd volop voor elkaar. Toch zitten er ook heel warme verhalen in de bundel. Zelf vind ik het verhaal over die dochter die haar vader bezoekt heel lief.

Ook je debuut draaide om de liefde. Is dit een consequent thema in je werk?

Ja, liefde, gezien willen worden, intimiteit. Tussen partners en ouder-kind. Die banden verschillen niet wezenlijk van elkaar, behalve op erotisch gebied natuurlijk. Er zitten dezelfde mechanismen in. Bij relaties projecteren we al gauw ideale beelden op elkaar. Maar de werkelijkheid past niet in dat ideale sjabloon. Als je dat begrijpt en overleeft, dan is het ook allemaal wel weer oké.

Dat is nogal fatalistisch, vind je niet?

Ja, ik ga erin mee dat het wat fatalistisch is, maar misschien zit daarin wel weer het nieuwe positivisme. Je hebt geen valse hoop nodig en hoeft geen irreële wensdromen na te jagen. Alles kan mislukt zijn, maar dat mag er zijn. En dáár kun je het beste van maken.

Is het je taak als schrijver om de waarheid aan te zeggen?

Voor mij wel ja, en dat is ook wat ik mijn studenten op de Schrijversvakschool meegeef. Soms schrijven ze een mooi verhaal – maar zijn ze daarin ook waarheidszegger, of is het gewoon 'een mooi verhaal'? Wat die waarheid is, is lastig te benoemen. Als het verhaal pijn doet, kan dat een positief teken zijn. Dat betekent niet dat het loodzwaar hoeft te zijn. Ook humor kan op pijn duiden.

Het lijkt alsof je bundel dicht op de is huid geschreven. Neem het verhaal 'De zwarte weduwe', dat over een relatie gaat met een vrouw die als een pendule van het ene uiterste ('ik wil dood') naar het andere uiterste zwaait ('ik wil een kind van je'). Is dat op je eigen ervaring gebaseerd?

Het mechanisme dat erin zit, is mijn manier van werken. Het is niet écht zo gebeurd, maar de verhalen bieden een inkijkje in mijn denkwereld. Inderdaad had ik een relatie die daar enigszins op leek, maar ik heb daar maar een klein deeltje uit gesneden. Bovendien is het stilistisch vormgeven. Het is daarom maar een beperkte weergave van de werkelijkheid.

Ton Rozeman, Wat ik van de liefde weet, Uitgeverij Nieuw Amsterdam, ISBN 978 90 468 1119 1 (€ 12,95)

Willem Brakman - De verhalen

Droomstaat

Willem Brakman, die pas op zijn 39^ste als auteur debuteerde en een kleine honderd boeken uitbracht, overleed op 85-jarige leeftijd. Een kleine levendige groep enthousiastelingen heeft zich verenigd in de Brakmankring, een vereniging die Brakman bij zijn leven graag bezocht. Wie die kring googelt vindt een rijke site met allerhande informatie over Brakman en zijn werk. Het maakt dat de auteur, die in zijn tijd zoveel lezers had, nog niet is weggezonken in de bovenkamers van enkele mistroostige literatoren.

Door Merijn Schipper

Hoewel vrijwel jaarlijks een werk van hem uit het stof wordt getrokken (momenteel zijn nog twee publicaties van

hem met brieven en essays in omloop) lijkt de auteur langzaam de vergetelheid in te glijden. Bij de gemiddelde boekhandel staan nog minder van zijn titels op voorraad dan van Reve. Het feit dat de meeste boeken van Brakman niet meer in omloop worden gehouden is waarschijnlijk een direct gevolg van de vraag naar zijn werk.

Gelukkig kun je nu bij je boekhandel terecht voor De verhalen. Een kloeke, vuistdikke gebonden uitgave met een enthousiasmerend voorwoord van Volkskrant-redacteur en literair criticus Arjan Peters. Peters weet in vier bladzijden het beeld op te roepen van een 'geestig observator, een getalenteerde fantast, maar bovenal een begaafd herinneraar'. Net als Proust, op wiens sterfdag Brakman geboren werd.

Veel verhalen blikken dan ook terug op zijn jeugd, vakanties van vroeger, een oude tante en ga zo maar door. Hoewel de herinnering een van de grote thema’s uit zijn werk mag zijn, is het mysterie ook belangrijk. Mysteries hebben altijd iets onbevredigends: er is nooit een laatste woord, een sluitsteen, een wetenschappelijke verklaring. Het komt op interpretatie aan en daarvoor vraagt Brakman om een beetje met hem mee te denken en de wereld die hij geschreven heeft verder op te bouwen.

Zo vergt het verhaal 'Een zeker onbehagen' een paar lezingen of overdenkingen om het helemaal te snappen. De ruimte lijkt veranderlijk: de werkelijkheid zoals de hoofdpersoon hem waarneemt komt niet overeen met de waarneming van andere personages. Het verhaal krijgt daardoor iets van een droomstaat. In het verhaal ‘Engel’, een van de favorieten van Peters, daalt er bijvoorbeeld een grote naar vis stinkende vogel in een park neer – is dit een engel, een boodschapper?

Niet altijd zijn de personages aimabel. 'De gegoeden' gaat het over een man die de kinderen van Gerrit Slagter, een oud-studiegenoot, de schrik aanjaagt tijdens zijn vakantie bij het Wekeromse Zand vanwege een fiks ressentiment tegen zijn geluk, zijn welgesteldheid en zes kinderen. De man vertelt ze over een enge reus in het bos die wel een kindje zou lusten, of springt uit de struiken met een duivelsmasker op. Wanneer mevrouw Slagter hem tijdens een koffiebezoek ermee confronteert, geeft hij grif toe dat hij Gerrit een hak wil zetten, en onderwijl blijven beide partijen heel beleefd. Het maakt dat je op het puntje van je stoel en met enige verbazing door de zinnen schiet, terwijl je je afvraagt waar dat nu allemaal vandaan komt.

Dit is iets wat Brakman zo interessant maakt. Vaak wordt het mysterie van het voorafgaande of wat zich nu werkelijk afspeelt niet geheel opgelost. Het maakt dat de verhalen je nog lang bezighouden nadat je ze gelezen hebt. Je kunt geen portaalflat inlopen zonder je af te vragen of jouw waarneming overeenstemt met die van de bewoners, bij het Wekeromse Zand ben je op je hoede en je speurt vijvers af, op zoek naar grote, naar vis stinkende vogels.

Gepubliceerd in de Boekenkrant!