Willem Brakman - De verhalen

Droomstaat

Willem Brakman, die pas op zijn 39^ste als auteur debuteerde en een kleine honderd boeken uitbracht, overleed op 85-jarige leeftijd. Een kleine levendige groep enthousiastelingen heeft zich verenigd in de Brakmankring, een vereniging die Brakman bij zijn leven graag bezocht. Wie die kring googelt vindt een rijke site met allerhande informatie over Brakman en zijn werk. Het maakt dat de auteur, die in zijn tijd zoveel lezers had, nog niet is weggezonken in de bovenkamers van enkele mistroostige literatoren.

Door Merijn Schipper

Hoewel vrijwel jaarlijks een werk van hem uit het stof wordt getrokken (momenteel zijn nog twee publicaties van

hem met brieven en essays in omloop) lijkt de auteur langzaam de vergetelheid in te glijden. Bij de gemiddelde boekhandel staan nog minder van zijn titels op voorraad dan van Reve. Het feit dat de meeste boeken van Brakman niet meer in omloop worden gehouden is waarschijnlijk een direct gevolg van de vraag naar zijn werk.

Gelukkig kun je nu bij je boekhandel terecht voor De verhalen. Een kloeke, vuistdikke gebonden uitgave met een enthousiasmerend voorwoord van Volkskrant-redacteur en literair criticus Arjan Peters. Peters weet in vier bladzijden het beeld op te roepen van een 'geestig observator, een getalenteerde fantast, maar bovenal een begaafd herinneraar'. Net als Proust, op wiens sterfdag Brakman geboren werd.

Veel verhalen blikken dan ook terug op zijn jeugd, vakanties van vroeger, een oude tante en ga zo maar door. Hoewel de herinnering een van de grote thema’s uit zijn werk mag zijn, is het mysterie ook belangrijk. Mysteries hebben altijd iets onbevredigends: er is nooit een laatste woord, een sluitsteen, een wetenschappelijke verklaring. Het komt op interpretatie aan en daarvoor vraagt Brakman om een beetje met hem mee te denken en de wereld die hij geschreven heeft verder op te bouwen.

Zo vergt het verhaal 'Een zeker onbehagen' een paar lezingen of overdenkingen om het helemaal te snappen. De ruimte lijkt veranderlijk: de werkelijkheid zoals de hoofdpersoon hem waarneemt komt niet overeen met de waarneming van andere personages. Het verhaal krijgt daardoor iets van een droomstaat. In het verhaal ‘Engel’, een van de favorieten van Peters, daalt er bijvoorbeeld een grote naar vis stinkende vogel in een park neer – is dit een engel, een boodschapper?

Niet altijd zijn de personages aimabel. 'De gegoeden' gaat het over een man die de kinderen van Gerrit Slagter, een oud-studiegenoot, de schrik aanjaagt tijdens zijn vakantie bij het Wekeromse Zand vanwege een fiks ressentiment tegen zijn geluk, zijn welgesteldheid en zes kinderen. De man vertelt ze over een enge reus in het bos die wel een kindje zou lusten, of springt uit de struiken met een duivelsmasker op. Wanneer mevrouw Slagter hem tijdens een koffiebezoek ermee confronteert, geeft hij grif toe dat hij Gerrit een hak wil zetten, en onderwijl blijven beide partijen heel beleefd. Het maakt dat je op het puntje van je stoel en met enige verbazing door de zinnen schiet, terwijl je je afvraagt waar dat nu allemaal vandaan komt.

Dit is iets wat Brakman zo interessant maakt. Vaak wordt het mysterie van het voorafgaande of wat zich nu werkelijk afspeelt niet geheel opgelost. Het maakt dat de verhalen je nog lang bezighouden nadat je ze gelezen hebt. Je kunt geen portaalflat inlopen zonder je af te vragen of jouw waarneming overeenstemt met die van de bewoners, bij het Wekeromse Zand ben je op je hoede en je speurt vijvers af, op zoek naar grote, naar vis stinkende vogels.

Gepubliceerd in de Boekenkrant!

Bernke Klein Zandvoort - Uitzicht is een afstand die zich omkeert

Een debuut met een hoog C. Buddingh'-gehalte

Af en toe verschijnt een debuut dat boven het maaiveld uitsteekt. Dat geldt voor Uitzicht is een afstand die zich omkeert van Bernke Klein Zandvoort.

'Hoe vind je houvast in een wereld waar alles caleidoscopisch beweegt?' De eerste zin van het achterplat duidt op een belangrijk element in de bundel: beweging. Bovendien op de moeite die je moet doen om jezelf staande te houden in een dynamische wereld.

Decors

Die wereld lijkt een theater dat geen acht slaat op zijn waarnemer. Het is druk-druk in de weer met het opbouwen en verplaatsen van de decorstukken: gevels die rond een gehaaste blinde man 'overeind worden getakeld', vanaf een drempel vouwt een 'tuin crescendo open'. De opgeroepen wereld komt over als een bewegend lichaam. Hoogwerkers 'reiken' naar gebouwen, golven 'tikken' aan en dimlicht 'sluipt' uit de barstraat. Een merel 'niet wetend wat te doen / een stukje karton tussen zijn snavel' krijgt iets menselijks.

Door de grootse afstand en nabijheid van de verschillende decorstukken zijn de beelden adembenemend. Neem de eerste strofe van het openingsgedicht:

over de steile heuvels vlokken schapen
een colonne koeien probeert een wolk voor te blijven
die zijn reusachtige schaduw op het gras achter zich aan trekt
over een slobberweggetje klim ik, een emmer
in zichzelf klotsend water, de heuvel op

De acteur

Als de bundel bestaat uit al dan niet bewegende decors, dan zijn de personen in de bundel acteurs. De vertellende speler van deze bundel komt soms wat gekunsteld over:

       als ik op de schuine zijde sta

       dan ligt ergens in de aarde een loodrechte hoek

vier hoeken maken een panorama van 360 graden

Mensen die op het kermisrad langs de Thames staan, staan daar omdat ze 'op een cirkel willen staan'.

Ook in de grote dichtheid van betekenishoudende woorden of zinnen klinkt die gekunsteldheid door: kuilen in het wegdek van Klein Zandvoorts gedichten zijn 'plotselinge kuilen', dromen zijn niet zomaar dromen, maar 'laatste dromen', 'tonen' zijn gejaagd. Al moet gezegd dat deze stijlvorm binnen de afzonderlijke gedichten wel op zijn plaats is.

Debuut

Dat je de personages als acteurs kan zien, betekent niet dat de waarnemingen en gedragingen geacteerd overkomen. Bovendien is het toonvaste Uitzicht is een afstand die zich omkeert vanwege de beeldrijkheid een weergaloos debuut. Het legt niets uit, maar toont het waargenomene zoals het literatuur betaamt.

Gepubliceerd op 8WEEKLY!