Vladimir Majakovski - Voor de stem

Kameraden! Op de barricaden!

De facsimile van Majakovski en Lissitszy's opruiende Voor de stem (1923) is niet alleen een bijzondere uitgave, maar de publicatie ervan zegt ook iets over deze tijd.

De vertaling, die met twee naschriften vergezeld gaat, geeft een interessant beeld van de tijdgeest van de vroege Sovjettijd en een mooi beeld van een 'constructeur' en een dichter.

In plaats van een wiegelied

De schrijver/kunstenaar Vladimir Majakovski (1893-1930) is dé dichterlijke stem van het revolutionaire Rusland. Hij pleitte voor een communistisch Rusland, en plaatste in zijn gedichten de staat boven het individu. Dweepzuchtig in zijn vroege werk, ingetogener halverwege zijn carrière (hij was verliefd op de vrouw van zijn inspirator), iets cynischer zijn late werk – en allengs sluipt er in zijn werk wat kritiek op het socialistische systeem. Maar het hem typerende grove taalgebruik blijft alomtegenwoordig. Dat was een bewuste keuze, blijkt uit het uitgebreide essay 'Hoe maak je verzen' (1926), dat is opgenomen in Werken uit de Russische bibliotheek van Van Oorschot: 'Meteen het volle burgerrecht geven aan de nieuwe taal: de kreet in plaats van het melos, tromgeroffel in plaats van het wiegelied.'

Men duidt Majakovski als 'cubofuturist' omdat zijn principes nauw verwant zijn aan het kubisme. Hij deelde de futuristische idee dat het woord breder is dan zijn betekenis. Veel futuristen experimenteerden met Zaoum, een fonetisch taalgebruik dat associaties moest oproepen waaruit nieuwe betekenissen konden ontstaan, al maakt Majakovski daar maar weinig gebruik van. Ook werden andere kunstuitingen gebruikt om de betekenis van taal te beïnvloeden. Veel futuristen lithografeerden hun bundels en soms ontstonden grafische meesterwerkjes zoals dat van Voor de stem.

Constructor, geen illustrator
Tijdens een bezoek aan Berlijn vanwege een gezamenlijke tentoonstelling met Chagall, Malevitsj, Kandinsky en Rodtsjenko van Die Erste Russische Kunstausstellung, kwam Majakovski de grafisch kunstenaar El Lissitzky (1890-1941) tegen. Lissitzky was naar de Duitse hoofdstad gestuurd om de banden te herstellen met de vertegenwoordigers van de Europese cultuur. Majakovski had al langer het idee om zijn voordrachtsgedichten uit te geven, iets wat de staatsuitgeverij weigerde. De luwte van de Duitse hoofdstad bood hem daartoe wel de gelegenheid.

Na publicatie van het futuristische drukwerkje Voor de stem met gedichten van Majakovski brachten Lissitzky in één klap grote roem. Als kunstenaar was hij geen illustrator, maar een constructeur, een soort coauteur. Lissitzky maakte uitsluitend gebruik van materiaal dat voorradig was bij de kleine Duitse drukker waar de bundel werd gedrukt. 'Precies zoals de dichter in zijn gedicht concept en geluid verenigt, heb ik geprobeerd een zelfde soort eenheid te creëren door typografie te gebruiken.' Nota bene: het is Lissitzky die het begrip typografie uitvond.

Voor men met een geweer op u schiet, houd op!
Het boekje is vormgegeven als een telefoon- of adressengidsje. Aan de buitenzijde van het papier zitten tabjes, die met symbolen verwijzen naar de gedichten. Zodoende zijn die snel terug te vinden. Elk gedicht wordt voorafgegaan door een soms wat suprematistisch aandoende afbeelding, die in rode en zwarte zetletters, leestekens en symbolen is uitgevoerd. Er zijn ook enkele figuratieve werken, waarvan de meest herkenbare een driemaster uitbeeldt die een grote rode vlag voert en toepasselijkerwijs voorafgaat aan een gedicht dat 'Linkse mars voor matrozen' heet.

In de meeste gedichten wordt de Sovjetstaat gevierd en het kapitalisme gehekeld. Die gedichten zijn ronduit moralistisch. Zag Majakovski zich als de uitgelezen mond waaruit het rode woord gehoord moest worden? Het lijkt er wel op:

Kameraden!
Op de barricaden!
De barricaden van hart en verstand.
Slechts hij is een echte communist
die alle bruggen achter zich verbrandt.

Zo zeggen ze het dus niet alleen in B-films. Zie ook het onderstaande fragment uit een eveneens aan kunstenaars gericht gedicht:

Ik zeg
u –
of ik nu geniaal ben of niet,
nu ik met onzin ben gestopt
en van mijn werk bij Rosta geniet
ik zeg u –
voor men met een geweer op u schiet,
Houd op!

Een timbre voor de Dichter des Vaderlands?
Afgezien van de historische en grafische aspecten kun je afvragen wat de relevantie van een dergelijke publicatie is. Waarom roert Majakovski zich weer? Europa is in crisis: alles wordt duurder en kloof tussen de middelman en de grootkapitalisten groter. Misschien is er wel een taak weggelegd voor de huidige Dichter des Vaderlands, om het volk zijn stem terug te geven. Ook al is het communisme nachtmerrie gebleken, aan Majakovski's opruiende taal is nog een puntje te zuigen.

Gepubliceerd op 8WEEKLY.